دَف، یکی از سازهای کوبه‌ای در موسیقی ایرانی است که شامل حلقه‌ای چوبی است که پوست نازکی بر آن کشیده‌اند و با ضربه‌های انگشت می‌نوازند.
این ساز از سازهای ضربی ایرانی شبیه به دایره ولی بزرگ‌تر از آن و با صدای بم‌تر است.
ساز دف از آلات موسیقی ایران باستان و کشورهای همجوار است.
این ساز از ابزار موسیقی کوبه ای است که در آموزشگاه موسیقی شرق تهران (سپهرپارسی) یاد میگیریم که با ضربات دست نواخته می شود.
ساز دف معمولاً از پوست حیوانات ساخته می شود.
دف دارای یک قاب چوبی،زنجیر و پرده ای از پوست حیوانات است.
دف یکی معروف ترین و قدیمی ترین سازهای کوبه ای ایرانی می باشد که عضوی از خانواده ی بزرگ پوست صدا های یک طرفه است.
این ساز که با انگشتان دست نواخته میشود ،در گذشته بیشتر برای نواختن در خانقاه ها و موسیقی عرفانی مورد استفاده میگرفت .
ولی امروزه در اکثر سبک های موسیقی ایرانی شامل موسیقی دستگاهی و مقامی و فولکلوریک و تلفیقی و… مورد استفاده قرار میگیرد.
خاورمیانه از سالیان بسیار دور با موسیقی درام آشنایی داشته است.
یکی از شواهد این موضوع ساز دف است که هنوز هم جز بزرگترین آلات موسیقی درام در خاورمیان و ایران محسوب میشود.
جنس این ساز از چوب درختان جنگل است و پوسته آن از پوست ماهی یا است و گاو و بز و غیره ساخته شده است.
ساز دف اغلب در خاورمیانه ، ایران ، هند ، پاکستان ، افغانستان و آسیای مرکزی استفاده می شود
و معمولا با خوانندگان و نوازندگان تنبور، ویولن ، اوود و دیگر سازهای خاورمیانه همراه است.
بعضی از دفها با تکه های کوچک سنج مجهز شده اند
و آنها را با یک تنبورین یا همان دایره زنگی بزرگ مقایسه می کنند.
بررسی تاریخچه دف در کلاس آموزش ساز دف
نخستین شواهد دف به دوره ساسانیان در ایران رسیده است .
در پهلوی (نام زبان باستان ایرانیان) این ساز به نام داف نیز به کار برده می شد .
بنابراین، کلمه داف به صورت عربی کلمه است.
برخی از تصاویر در نقاشی هایی که قبل از عصر مشترک به چشم می خورد، یافت شده است.
حضور تصویر این ساز کوبه ای بر روی سنگ نوشته بیستون نشان می دهد که دف قبل از ظهور اسلام وجود داشته است.
دف بخشی از موسیقی مذهبی ایران پیش از صوفیان بوده است
و در موسیقی ایرانی همیشه بعنوان سازی معنوی بکار رفته است.
در دوران پیش از اسلام ساز دف در موسیقی ایرانی و کُردی حضور داشته به‌طوری‌که رد پای ریتم‌های آن هنوز در موسیقی کردی وجود دارد،
اما با ورود اسلام به‌دلیل حرام بودن موسیقی این ساز جهت بقای خود در خانقاه‌ها و تکایای کردستان بست نشست و برای بیش از ۱۳ قرن در خانقاه‌های کردستان همدم دراویش کردستان شد
و با ذکر و سماء آنها آمیخته شد بطوریکه ذکرها در هر مقامی با ریتم خاص خود در دف همراه هستند
و بعبارتی هر ذکری مقام خود را دارد که مقام‌های دف نام دارند.
قدم به قدم آشنایی با ساز دف : انواع ضربات دف کدامند
در قدیم دف یا دایره کوچک را که چنبر آن از روی و برنج ساخته میشد خمک یا خمبک می‌گفتند.
به دست زدن با وزن و به اصطلاح بشکن زدن هم خمبک یا خمبک می‌گفتند.
دف‌هایی هم بوده که بر چنبر آن زنگ تعبیه می‌کردند و می‌نواختند. زنگهای دف را جلاجل می‌گفتند.
در دوره اسلامی به کسانی که دف یا دایره می‌نواختند جلاجل زن می‌گفتند.
در ایران کهن جلاجل وسیله‌ای بیضی شکل و بزرگ بود که زنگ‌هایی بر آن می‌بستند و در جنگ‌ها به کار می‌بردند و ظاهراً صدای مهیبی داشته است.
دف را که بر آن زنگوله تعبیه می‌کنند دف زنگی می‌گویند.
پس از آنکه تمبک مجلسی شد به تدریج جای دف را گرفت و از رونق دف کاست و دف را بیشتر در شهرهای کوچک و قصبات در مجالس عیش و سرور به کار می‌بردند به ویژه در کردستان و آذربایجان بسیار متداول بود و نوازندگان ماهر داشت.
در سال‌های اخیر دف نوازی در بیشتر شهرهای ایران رایج‌تر شده است و هنر آموزان به آموختن آن روی آورده‌اند.
با تمام این تفاسیرمیتوان به این نتیجه رسید که ساز دف نقش مهمی درفرهنگ ایران از دوره ساسانیان تا به امروز داشته است.
همچنین از تصویر این سار کوبه ای بر روی طاق بستان هم یاد شده است .
این ساز در خاورمیانه باستانی عمدتا توسط زنان در جوامع کردی نواخته میشد وبعد ها از طریق یونان و رم این طریق فرهنگ به اروپای قرون وسطایی رسید.
اکنون نیز آموزش ساز دف حتی در کلاسهای آموزش موسیقی مجازی علاقه مندان زیادی دارد.
نوروز و دیگر مراسم های جشن همراه با نواختن دف بوده است.
در واقع دف به منظور همراهی موسیقی کلاسیک ایرانی اجرا می شد.
به احتمال زیاد درگذشته بعنوان ملودی موسیقی سنتی از آن استفاده می شد
این موسیقی سنتی یا کلاسیک توسط باربد بزرگ ساخته شده است و به نام خسروانی پس از پادشاه اسطوره ای خسرو نامگذاری شد.