قدیمی ترین ویولن یک ساز ویولن باریک و کوچک است که از قرن 16 به کار برده شد.
معمولاً استاد رقص، این ساز را در جیب (Poche) می گذاشت و به همین دلیل این نام را به خود گرفت.
این ساز در موقع فراگیری رقص نواخته می شد.
این ساز اغلب دارای سه سیم بود و یک چهارم زیر تراز ویولن به صدا درمی آمد.

سازهای این خانواده دو به دو و به فرم خاصی از هم جدا می شوند.
یعنی ساز ویولن و ویولا بر روی شانه قرار می گیرند، ویولنسل و کنتراباس بر روی زمین.
البته نوازنده ویولنسل می نشیند و ساز را در بین دو پا قرار می دهد و نوازنده ی کنتراباس می ایستد و ساز را می نوازد.

تقریباً حدود سال 1000 میلادی توجه به سازهای وارد شده به خصوص سازهای وارداتی زهی به اروپا بیشتر شد.
منشأ اصلی اطلاعاتی که امروزه از سازهای زهی در دست است، ب
یشتر از تصاویر مینیاتور، نقاشی و نقش های دیواری است که باقی مانده است.
حتی آگاهی هنرمندان سازنده و منتقدان موسیقی هم در این زمینه نمی تواند کاملاً درست باشد،
زیرا آگاهی آنان هم برگرفته از همین منابع است.
فقط این اطلاعات می تواند ما را به سیر جریان سازها آشنا سازد.
به خصوص شیوه های گوناگون نواختن و شکل بدنه ساز، می تواند در شناسایی آن به ما کمک کند.

بهترین آموزشگاه موسیقی تهران

امروزه چهار ساز زهی معروف، اساس ارکستر را تشکیل می دهند
که کوچک ترین آن ساز ویولن ، عهده دار اصوات زیر و بزرگ ترین آن کنترباس حامل اصوات بم است.
دو ساز دیگر – ویولا یا آلتو، ویولنسل یا چِلو – عهده دار اصوات میانی هستند.
این دو ساز میانی با دو خاصیت صوت تولید می کنند:
اصوات زیر ویولا با ویولن و اصوات بم آن با ویولنسل هم خوانی دارد.
ویولن سل هم به همین ترتیب:
اصوات زیر ویولنسل با ویولا و اصوات بم آن با کنترباس به صدا درمی آید.

این چهار ساز با عنوان یک خانواده – از زیرترین تا بم ترین – در ارکستر تولید صوت می کنند.
تاریخ تکامل ساز ویولن از ویولن جیبی – کوچک ترین ویولن – تا کنترباس،
با اشکال مختلفی ساخته شده و امروزه بعد از دوران تکاملی به شکل استاندارد در ارکستر جایگاهی ویژه به دست آورده است.
شکل ابتدایی این ساز در خارج اروپا کاربرد دارد و تا به امروز یا تغییری نکرده و اگر تغییرات کوچکی انجام شده، چشمگیر نیست.

به دلیل پیشرفت تکنولوژی، تمام وسایل و مسائل بازنگری شد و با محسابات دقیق دگرگونی به دست آورده است.
در مورد سازهای زهی، هرچه ساز بزرگ تر باشد،
سیم های آن کلفت تر و اصوات بم تر است و عکس قضیه.
این چهار ساز اولیه بعد از سال های سال تجربه و تفحص و با معیارهای ابزار پیشرفته امروزی، شکل تکامل یافته و روشن را به دست آورد تا اینکه در قرن 16 با شکل تقریباً ثابت، متداول تر شد.
در اواسط قرن 16 در برخی از مراکز خوش آب و هوای شمال ایتالیا، هنر ویولن سازی جلوه ای به دست آورد
و نام سه تن از معروف ترین سازندگان که در پیش برد ساخت ساز ویولن پیش قدم بودند، اشاره می کنیم:

آموزشگاه موسیقی ویولن

1- گاسپار داسالو (Gaspar da salo)

در حقیقت نام اوبر تولُتی است و باعث شهرت مدرسه ویولن سازی در شهر برسکیا (1) شد. او بر همه ی همکاران خود برتری داشت و ماگینی مهمترین شاگرد اوست.

2- آماتی (Amati)

آماتی ها یک خانواده معروف سازنده ساز ویولن در کرمونا بودند. سازهای آنها دارای این مشخصه بود: صدای شیرین و ساختمان زیبا. پنج تن از معروف ترین سازندگان این خانواده بین سال 1520 تا 1740 زندگی می کردند.

آندره آ آماتی (Andrea).
او فرم قدیم گامله را به شکل جدیدی ساخت.
از مجموعه سازهای او تنها دو ساز باقی مانده است.

A) آنتونیوس (Antonius 1638-1550)

B) هیرونی موس (Girolamoi I 1630-1556 یا Hieronymus)

این دو پسرهای آندره بودند که خود به عنوان برادران آماتی شهرتی به دست آوردند.

c) نیکولا (Nicola)

او پسر (ترجیحاً جیرولای اول) بود و جز مطرح ترین آماتی ها است.
او بهترین سازنده ساز ویولن است و از برجسته ترین سازندگان این خانواده به شمار می آید.
او با سرمایه فراوان خود، مدرسه ای برای ساختن ساز در کرمونا (2) تأسیس کرد
و با تأثیرگذاری روی شاگردان خود، بهترین سازنده ساز را به جهان عرضه کرد:
گوارنری (3)، رجری (4)، استرادیواری (5).
این چهار سازنده ساز از مهم ترین سازندگان دنیا هستند و در کنار خانواده آماتی، شاگردان نیکولا قرار می گیرند که هر کدام شهرت جهانی دارند.

3- کاسپارتیفن بروگر (Caspar Tiffen brugger

به طور معمول در داخل ویولن، نام سازنده آورده می شود.
شاید حدوداً، نام هفده شکل مختلف او در داخل ویولن ثبت شده باشد و شاید واقعی ترین نام آن دوفو پرگار باشد.
او تا زمانی که به لیون مهاجرت نکرد، شهرتی به دست نیاورد.
زندگی را در لیون شروع کرد و ویولن های زیادی ساخت که متأسفانه از سازهای او چیزی به دست نیامده است.
او اهل فوسن بود و در آن منطقه، ساختن عود متداول بود.
بعدها به لیون مهاجرت کرد و در آنجا درگذشت.
مشخصات برچسب داخل ویولن های او به این شکل است: «B. Vuillaume».

رشد ویولن سازی

در همین زمان ساختن ساز ویولن در سایر شهرهای شمال ایتالیا هم مورد توجه قرار گرفت.
شهرهایی مانند: میلان، ونیز، جنوا، مانتوا، بولونیا، پارما، تورین، پیاکانزا، روم و ناپل.
هنرمندان سازنده و مشهوری از شهر کرمونا را می توان نام برد از جمله استرادیواری، نیکولا آماتی، گوارنری، برگونزی، گران چینو، ستوره، گالیانو.
در همین زمان افرادی هم از قبیل: اشتاینر، کلوتنر، گوفریلو در آلمان مطرح شدند.

بدنه ساز ویولن

از 300 سال گذشته تا به امروز در ترکیب بدنه ویولن تغییر چندانی داده نشده است.
در قرن 19 دسته آن بلندتر شد و زاویه دسته نسبت به بدنه کمی تغییر یافت.
این تغییر اندازه دسته (بلندتر شدن آن) به تکامل سریع تکنیک نواختن این ساز مربوط می شد.
به عبارت دیگر، قطعاتی که برای ویولن آهنگ سازی شدند،
پی در پی از لحاظ تکنیکی سخت تر و پیچیده تر می شدند؛
به همین دلیل بلندتر شدن دسته ضرورت پیدا کرد.

ذکر برخی از دلایل تغییر حالت و بلندتر شدن دسته ویولن:

1. برای ایجاد هماهنگی صدا با سازهای شستی دار نظیر ارگ و پیانو
و سازهای دمیدنی مانند فلوت، باید صدای ویولن زیرتر می شد.
به دلیل اینکه فشار بیشتری بر سیم وارد می شد، دسته آن را بلندتر کردند.

2. در آثار موسیقی برای ویولن، کارهای بسیار دشواری ارائه شد که الزاماً به صدای زیرتر و قوی تری احساس نیاز کردند
و به همین خاطر، دسته ساز بلندتر از قبل شد.

3. سرانجام با در نظر گرفتن نواختن این ساز
و رشد تغییرات تکنیکی آن، نمونه مشخصی از این ساز در نظر گرفته شد
و ضرورت داشت که این نمونه در اندازه مناسبی ساخته شود.
در بسیاری از ویولن های قدیمی، دسته ای را که بعدها به آن اضافه و متصل شد می توان مشاهده کرد.

نویسنده: حسن زندباف

حوزه هنری